Czym jest endometrioza?

Endometrioza to złożona choroba, o niejasnych przyczynach, polegająca na występowaniu błony śluzowej macicy, zwanej endometrium, czyli tkanki o prawidłowej budowie histologicznej, w nieprawidłowym miejscu (poza jamą macicy) – między innymi w otrzewnej, jajniku, jajowodzie, przewodzie pokarmowym, pęcherzu moczowym, pochwie, jak również w innych lokalizacjach. Tkanka ta, podobnie jak błona śluzowa macicy, reaguje na sygnały hormonalne i również „produkuje” krew. Najlepszym zobrazowaniem endometriozy są tak zwane torbiele czekoladowe jajników. Zawierają one krew i złuszczony nabłonek endometrium z ognisk endometriozy i często występują u kobiet dotkniętych tą dolegliwością.

Endometrioza dotyka ok 10% miesiączkujących kobiet. Ma cztery stopnie zaawansowania, zależne od rozległości i rozmiaru zmian oraz rodzaju dotkniętych nią narządów. Jest wiele hipotez dotyczących etiologii choroby, żadna z nich nie jest jednak potwierdzona. Endometrioza jest zatem chorobą o nieustalonej przyczynie. Stanowi duże utrudnienie dla kobiety, zarówno w codziennym funkcjonowaniu – ze względu na dolegliwości, jakie daje, jak również w planach prokreacyjnych, ponieważ utrudnia zajście w ciążę.

Jakie objawy mogą sugerować endometriozę?

Endometrioza jest mało charakterystyczną chorobą, której objawy często są przez kobiety lekceważone. Dotyczy prawie wyłącznie kobiet w wieku rozrodczym. Najczęstszymi objawami związanymi z endometriozą, które powinny skłonić Pacjentkę do wizyty u lekarza, są:

• bolesne miesiączki,
• bóle miednicy niezwiązane z cyklem miesiączkowym,
• bóle przy stosunkach płciowych
• trudności z zajściem w ciążę.

Czasem można zaobserwować także dodatkowe objawy, pozornie niezwiązane z układem rozrodczym, które mogą również świadczyć o obecnej w organizmie endometriozie. Tymi objawami mogą być: przewlekłe zaparcia i trudności z wypróżnianiem oraz krwawienie z przewodu pokarmowego, a także dyskomfort przy oddawaniu moczu, podbarwiony różowo lub krwisto czerwony mocz, bóle barków. Warto zaznaczyć, że każdy niepokojący objaw powinien być zgłoszony i skonsultowany z lekarzem.

Na jakiej podstawie lekarz rozpoznaje endometriozę?

Podstawą rozpoznania jest oczywiście badanie ginekologiczne oraz ultrasonografia przezpochwowa. Wykryte podczas badania palpacyjnego lub widoczne „gołym okiem” guzki mogą, sugerować endometriozę. Także zmiany w jajnikach obserwowane podczas badania ultrasonograficznego, mogą z dużym prawdopodobieństwem świadczyć o występowaniu endometriozy.

Nie zaleca się natomiast wykonywania innych badań obrazowych – rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej. Nie rekomenduje się także oznaczania markerów biochemicznych z krwi, w tym także markera Ca-125. Marker Ca-125 jest używany w onkologii ginekologicznej głównie do monitorowania skuteczności leczenia przeciwnowotworowego w raku jajnika. Owszem, jego poziom czasem bywa podwyższony przy endometriozie, ale jest to badanie bardzo niespecyficzne i nawet ujemny wynik Ca-125 nie świadczy o braku endometriozy u Pacjentki.

Co zrobić, by postawić ostateczne rozpoznanie endometriozy? Trzeba wykonać zabieg diagnostyczny – najczęściej drogą laparoskopii wraz z pobraniem materiału do badania histopatologicznego. Dopiero ten wynik daje ostateczne rozpoznanie i upoważnia do podjęcia leczenia.

Co robić, gdy nie mogę zajść w ciążę i mam endometriozę?

Zajście w ciążę u kobiet z endometriozą jest jak najbardziej możliwe, chociaż często utrudnione. Wymaga od Pacjentki determinacji i pełnej współpracy z lekarzem, oraz stosowania się do jego zaleceń, a od samego lekarza – rozwagi i doświadczenia.

Pierwszym krokiem przy podejrzeniu endometriozy powinna być diagnostyka, a następnie leczenie operacyjne i usunięcie tak wielu ognisk choroby, jak to możliwe. Ewentualne zmiany w jajnikach powinny być usunięte razem z torebką torbieli. Pacjentka musi być świadoma ryzyka spadku rezerwy jajnikowej w razie usuwania zmian w jajnikach. W trakcie zabiegu zazwyczaj jest sprawdzana także drożność jajowodów (często upośledzona przez zrosty otrzewnowe towarzyszące endometriozie). Przed zabiegiem i po jego zakończeniu, nie powinno się stosować środków hormonalnych.

Następnie konieczna jest diagnostyka partnera z oceną parametrów nasienia, oraz monitoring cyklu u Pacjentki, wraz ze standardową oceną hormonalną i mikrobiologiczną organizmu Pacjentki. Można stosować również stymulację owulacji.

W razie niepowodzenia w zajściu w ciążę w sposób spontaniczny, Pacjentka powinna zgłosić się do specjalistycznego ośrodka zajmującego się leczeniem niepłodności, celem pogłębienia diagnostyki i ewentualnie zastosowania technik wspomaganego rozrodu.

Na uwagę zasługuje fakt, że endometrioza często jest chorobą postępującą, więc decyzji o zajściu w ciążę absolutnie nie powinno się odkładać w czasie!

Jakie są możliwości terapeutyczne w endometriozie u kobiet, które nie starają się o ciążę, a cierpią z powodu objawów choroby?

Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy medycznej nie istnieje leczenie przyczynowe endometriozy. Jedynym orężem jakim dysponujemy w walce z tą chorobą jest leczenie objawowe.

Na początku proponuje się tak zwaną terapię empiryczną, w której skład wchodzą leki przeciwbólowe oraz hormonalne – antykoncepcja dwuskładnikowa lub progestageny i anty-progestageny. W wyborze metody leczenia należy wziąć pod uwagę preferencje pacjentki po przedstawieniu jej możliwości terapeutycznych wraz z ich skutecznością i możliwymi efektami ubocznymi.

W razie nieskuteczności podstawowego leczenia można zaproponować leki z grupy tak zwanych agonistów GnRH. Istnieją preparaty z tej grupy, które wystarczy podać raz na kilka miesięcy, a ich działanie utrzymuje się długotrwale. Leki z tej grupy są najskuteczniejsze w leczeniu endometriozy. Niestety mają poważne konsekwencja dla układu hormonalnego i samopoczucia pacjentki, ponieważ ich działanie przypomina wprowadzenie kobiety w menopauzę, czyli całkowite zablokowanie części osi podwzgórzowo-przysadkowej związanej z hormonami płciowymi. Bardzo często występują zatem typowe objawy menopauzy – wahania nastroju, spadek libido, suchość pochwy, uderzenia gorąca, bóle głowy, nocne poty i inne objawy związane z tym stanem. Nie powinno się tego leczenia stosować u młodych kobiet, u których układ kostny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty i zmineralizowany, ponieważ może ono prowadzić do osteoporozy. Leczenie agonistami GnRH wymaga od lekarza doświadczenia i holistycznego spojrzenia na Pacjentkę.

Jako alternatywę można również zastosować wkładkę wewnątrzmaciczną z systemem hormonalnym, jednak jej skuteczność jest ograniczona jedynie do mało zaawansowanych przypadków.

Na drugim biegunie możliwych terapii jest leczenie operacyjne, które koncentruje się na usunięciu tak wielu zmian i ognisk endometriozy, jak to możliwe, zgodnie z zasadą „zobacz i lecz”. W przypadku bardzo intensywnych i utrudniających funkcjonowanie bólów, można jako terapię dodatkową zaproponować neurektomię przedkrzyżową – czyli usunięcie nerwów prowadzących odczucia bólowe z miednicy mniejszej. Leczenie operacyjne powinno być podjęte przez ginekologa-chirurga z doświadczeniem w tego typu przypadkach, ponieważ wymaga dużych umiejętności i cierpliwości.

Nie zaleca się stosowania w endometriozie suplementów diety ani medycyny alternatywnej, z uwagi na brak danych dotyczących skuteczności i możliwych działań ubocznych.

DAWID MADUZIA