Bank nasienia – wyjaśnienie pojęcia i doboru dawców

Bank nasienia. Brzmi intrygująco, a może nawet zabawnie, dla kogoś, kto nigdy z niego nie korzystał. No bo jak można „kupić sobie plemniki” jakiegoś zupełnie obcego mężczyzny? Wyśmiać można wszystko. Być może sami słyszeliście uwagi znajomych o „pożyczaniu” męża czy chłopaka, skoro własny mąż nie może stanąć na wysokości zadania. My słyszeliśmy. I wiemy jedno: Pary, które nie mają szans na posiadanie biologicznego dziecka, widzą w banku nasienia nadzieję. Jednak to nie jest łatwa decyzja. Żeby ją podjąć, trzeba być przekonanym, że to słuszne wyjście, trzeba być pewnym, że dziecko zostanie zaakceptowane przez oboje rodziców i kochane bez względu na to, że ojcem biologicznym jest ktoś inny.

Jeśli chcecie się dowiedzieć, jak wygląda procedura wyboru dawcy nasienia, kim są Pacjenci korzystający z banku i wiele innych ciekawostek – rozmawiam dla Was z moją koleżanką, Eweliną Bąk. Z Eweliną pracujemy w laboratorium andrologicznym Centrum Parens, jest embriologiem i diagnostą laboratoryjnym. Zna doskonale procedury związane z bankiem nasienia. Zapraszam 😊

– Cieszę się, że zgodziłaś się gościnnie na blogu Nastroje odpowiedzieć na kilka pytań dotyczących dawstwa nasienia. Opowiedz naszym czytelnikom, jaka jest Twoja rola w procesie korzystania z banku nasienia?

Jestem embriologiem i diagnostą laboratoryjnym, ale oprócz tego, do moich obowiązków należy również udzielanie konsultacji w sprawie banku nasienia – w czasie rozmowy z Parą zaineresowaną skorzystaniem z banku nasienia, przedstawiam, jak wygląda taki proces, zwracam uwagę na to, co jest niezbędne do wyboru dawcy, zbieram wywiad fenotypowy Pacjentów, a także zajmuję się realizacją zamówień z banków zewnętrznych.

– Na czym polega dobór dawcy nasienia?

Przede wszystkim dawca nasienia musi pochodzić z licencjonowanego banku, krajowego, bądź zagranicznego.

Dawcę dla konkretnej Pary dobiera się na podstawie zgodności z fenotypem, czyli podstawowymi cechami wyglądu, takimi jak pochodzenie etniczne, rasa, kolor włosów, kolor oczu, czy wzrost; a także na podstawie zgodności z grupą krwi i czynnikiem Rh.

Są Pary, dla których fenotyp i grupa krwi to za mało. Chcą dowiedzieć się o danym dawcy jak najwięcej, dlatego też banki nasienia coraz częściej decydują się na zamieszczanie dodatkowych informacji o dawcy. Są to jego zdjęcia z dzieciństwa, a czasem nawet jako dorosłego człowieka. Z wywiadu, możemy dowiedzieć się, jaki jest jego ulubiony sport, kolor, przedmiot szkolny, czy wykonywany zawód. Wiemy, czy wykazuje zdolności humanistyczne, czy jest raczej typem “umysłu ścisłego”. Jest też możliwość prześledzenia wywiadu chorobowego dawcy, czy możliwość sprawdzenia jego testu osobowości. Możemy poznać drzewo genealogiczne dawcy, z którego dowiemy się, w jakim wieku są jego rodzice czy dziadkowie, czy żyją i czy cierpią na jakieś choroby przewlekłe. Dostępny jest nawet plik z zapisem głosu dawcy. Wszystko to zawiera się w tzw. profilu rozszerzonym dawcy. Nie jest on dostępny w przypadku każdego dawcy, ale wielu dawców go posiada.

Ważna jest też ilość plemników jaka jest nam potrzebna. Należy zwrócić uwagę na wartość MOT, która wskazuje, do jakiej procedury możemy wykorzystać daną słomkę nasienia. Wartość MOT oznacza liczbę ruchomych plemników w 1 ml (większość słomek, czyli nośników w których znajduje się zamrożony materiał, ma objętość 0,4-0,5 ml. Oznacza to, że w słomce o MOT-20 powinno znajdować się około 8-10 mln ruchomych plemników, a w słomce o MOT-5 około 2-2,5 mln). Dlatego do procedury inseminacji możemy wykorzystać słomkę o wartości MOT co najmniej 20, natomiast do procedury in vitro, wystarczy słomka o MOT 5. Jest to o tyle istotne, że zdarzają się słomki danego dawcy, które mają tylko jedną wartość MOT.

Oczywiście należy pamiętać, że to lekarz podejmuje ostateczną decyzję o zakwalifikowaniu dawcy do danej Pary.

– Komu proponuje się skorzystanie z banku nasienia?

Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu, skorzystanie z banku nasienia proponuje się przede wszystkim parom, u których u Pacjenta stwierdzono brak plemników w nasieniu i w jądrach, czy najądrzach, a także w przypadku Panów z ciężką OligoAsthenoTeratozoospermią (obniżona ilość, ruchliwość oraz morfologia plemników), oraz kiedy Pacjent jest obarczony chorobą o podłożu genetycznym, albo jest nosicielem choroby, którą może przekazać potomstwu, a z jakichś przyczyn dana Para nie chce lub nie może skorzystać z możliwości diagnostyki preimplantacyjnej zarodków. Warto również rozważyć skorzystanie z banku nasienia po licznych niepowodzeniach ICSI, lub w sytuacji, kiedy u Pacjentki są poważne przeciwwskazania do przeprowadzenia procedury ICSI, a nasienie partnera nie pozwala na przeprowadzenie procedury inseminacji.

– Spotykasz wiele Par, które zdecydują się skorzystać z banku nasienia. Każdego dnia z nimi rozmawiasz, pomagasz, widzisz, z jakimi emocjami muszą sobie radzić. Czy jest to dla nich trudna decyzja?

Dla coraz większej liczby Par skorzystanie z adopcji komórek rozrodczych jest jedyną możliwością na zostanie rodzicami. Jednak niewątpliwie dla każdej Pary jest to trudna decyzja, związana z presją czasu, silnymi emocjami, czy naciskiem ze strony partnera. Może ona rodzić poczucie niepewności, a nawet zagrożenia. Dlatego ważne jest, aby każda Para przed przystąpieniem do procedury z wykorzystaniem nasienia dawcy, dobrze przemyślała wszelkie aspekty i konsekwencje, jakie mogą się wiązać z decyzją o wykorzystaniu takiego nasienia. Przede wszystkim oboje, czyli zarówno partner jak i partnerka muszą się zgodzić i zaakceptować skorzystanie z takiej metody leczenia. Na pewno nie warto podejmować decyzji pod wpływem chwili, należy ją dobrze przemyśleć, wysłuchać argumentów partnera. Taka decyzja może umocnić więź między partnerami, ale z drugiej strony jeśli zostanie podjęta w sposób pochopny lub nieprzemyślany, może doprowadzić do konfliktów, czy poczucia winy. Dlatego zawsze warto rozważyć w takiej sytuacji rozmowę z psychologiem oraz lekarzem prowadzącym.

Z psychologicznego punktu widzenia, akceptacja tego stanu rzeczy jest niezbędna do odpowiedzialnego rodzicielstwa w przyszłości i odpowiednich relacji w związku i w rodzinie.

– Dla kogo jest to łatwiejsze? Dla kobiety, czy dla mężczyzny?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, co więcej, to nigdy nie jest prosta decyzja. Zgoda na zastosowanie nasienia dawcy, niesie za sobą implikacje na całe życie rodzinne, partnerskie czy społeczne. Najistotniejsza jest akceptacja i zaangażowanie obojga partnerów. Ważna jest szczera rozmowa, w czasie której oboje partnerów przedstawią swoje obawy, wątpliwości czy nadzieje. To trudna decyzja zarówna dla kobiety, jak i dla mężczyzny. To sytuacja, z którą muszą się zmierzyć jako Para, a nie jako odrębne jednostki. Tylko taki stan rzeczy może doprowadzić do odpowiednich relacji między partnerami i w relacji rodzic-dziecko.

– Czy inseminacja lub in vitro z nasieniem dawcy zawsze się udaje?

Przeprowadzenie procedury inseminacji lub in vitro z wykorzystaniem nasienia dawcy, w sytuacji kiedy nie może zostać wykorzystane nasienie partnera, to procedury, które mogą dać nadzieję na posiadanie potomstwa. Jednak tak jak zabieg z wykorzystaniem nasienia partnera nie zawsze się udaje, tak podobnie wygląda to w przypadku wykorzystania nasienia dawcy. Natomiast jeśli mamy do czynienia tylko z przyczyną męską (która zostaje wyeliminowana poprzez zastosowanie dawcy nasienia), szanse na uzyskanie potomstwa w procedurze inseminacji czy in vitro z nasieniem dawcy są znacząco wyższe niż w przypadku, gdy dodatkowo kobieta ma również problemy z płodnością (np. endometriozę, zaburzenia hormonalne, PCOS).

– Co trzeba wziąć pod uwagę, decydując się na skorzystanie z banku nasienia?

Warto zastanowić się nad zakupem więcej niż jednej słomki danego dawcy, zwłaszcza, jeżeli Para myśli o tym, żeby mieć więcej niż jedno dziecko. Takie nadliczbowe słomki można przechowywać albo w banku macierzystym, albo w banku docelowym. A tylko wtedy dana Para ma pewność, że w momencie, kiedy zdecydują się na kolejną procedurę, taka słomka będzie na nich czekać. Pary bardzo często zadają pytanie, czy nasienie przechowywane przez dłuższy czas nie traci na swojej jakości. Otóż nie, przechowywanie w oparach ciekłego azotu jest bezpieczną metodą i, jak pokazały rożne badania, czas przechowywania nasienia nie ma istotnego wpływu na funkcjonowanie po rozmrożeniu.

Kolejna rzecz, o której należy pamiętać to fakt, że nie da się przebadać dawcy pod kątem wszystkich występujących chorób o podłożu genetycznym. Pomimo selekcji dawców i badań przesiewowych, zawsze istnieje ryzyko urodzenia chorego dziecka. Jeżeli zdarzy się taka sytuacja, najszybciej, jak to możliwe, należy powiadomić bank macierzysty. Uruchomiane zostają wtedy procedury związane ze sprawdzeniem, czy wystąpienie danej jednostki chorobowej u dziecka, jest powiązane z wykorzystaniem dawcy nasienia. Słomki dawcy zostają czasowo zablokowane (nie można ich kupić), a następnie dawca jest badany. W zależności od rezultatu, dawca jest blokowany na stałe (gdy odkryto powiązanie miedzy dawcą, a chorobą u dziecka; słomki tego dawcy nie mogą zostać wykorzystane w przyszłości, za wyjątkiem sytuacji kiedy rodzice mają już dziecko z wykorzystaniem tego dawcy, i chcą starać się o rodzeństwo), albo zostaje on odblokowany i słomki trafiają z powrotem do stanu banku jako aktywny dawca (gdy nie znaleziono powiązania pomiędzy dawcą, a chorobą u dziecka).

– Jakie badania przechodzi dawca nasienia?

Gdy potencjalny dawca zgłasza się do banku nasienia, przechodzi on szereg badań które umożliwiają zakwalifikowanie takiego kandydata jako dawcę nasienia, lub decydują o jego odrzuceniu. Potencjalny dawca przechodzi badania fizykalne, oceniany jest pod kątem psychologicznym, przechodzi podstawowe badania z krwi i moczu. Ważny jest też sam wywiad historii medycznej kandydata i jego rodziny, ponieważ jeżeli w rodzinie kandydata na dawcę występują poważne choroby o podłożu fizycznym czy psychicznym (mimo że sam kandydat jest zdrowy), zostaje on odrzucony.

Dawca badany jest także pod kątem ilości i jakości swojego nasienia, w próbce świeżej jak i poddanej procesowi mrożenia.

Każdy dawca jest przebadany pod kątem wirusologicznym, wykonane są badania w kierunku wirusa HIV, żółtaczki typu B i C, kiły, cytomegalii oraz chlamydii, a także u każdego dawcy wykonane jest badanie kariotypu i badanie w kierunku mukowiscydozy. Dodatkowo dawcy przebadani są pod kątem różnych innych chorób o podłożu genetycznym. Jeżeli chodzi o badania wirusologiczne, to przez cały okres trwania dawstwa, dany dawca jest na bieżąco badany pod kątem chorób zakaźnych.

– Czy masz jakieś rady dla Par, które stoją przed decyzją, czy skorzystać z banku nasienia?

Bardzo proszę o świadome i rozważne podjęcie decyzji o adopcji komórek rozrodczych – proponowałabym szczerą rozmowę z psychologiem, terapeutą, i lekarzem prowadzącym, który pomoże w zaakceptowaniu decyzji o wykorzystaniu nasienia dawcy w czasie leczenia; ale przede wszystkim o szczerą rozmowę między partnerami.

Bardzo dziękuję za rozmowę! Mam nadzieję, że Ewelina rozwiała chociaż część Waszych wątpliwości. Bank nasienia jest jedną z możliwości spełnienia marzeń o rodzicielstwie – warto ją rozważyć 😉

 Rozmawiała: ANETA MACUR